Kaç adımdır yeryüzü? Peki ya gökyüzü? Elini yıldızlara değdiren var mı? İsmi Dilhan… Dilhan Eryurt… Çok ve sayısız, pek azı işe yarar bilgi kırıntısı içinde, sonsuzluktan göz kırpar gibi sanki gülümseyiverdi bana, ansızın. Türkiye’nin ilk Astrofizik uzmanı Dilan Eryurt
She and Girls Dergisi, Moda Dergisi, Alışveriş Dergisi.
Instagram Hesabımız
Kendisini göstermek gibi bir niyeti yoktu aslında… Sonradan öğrendiğime göre hayatı boyunca da böyle bir derdi olmamıştı. Yıldızlar, gaz bulutları, gezegenler…
Matematiğin tüm ihtişamıyla görünür olduğu o yere çevirmişti yüzünü; gökyüzüne, sonsuzluğa… Kendiyle yapılan bir söyleşide matematiğin tatbik edilebileceği alanın astrofizik olduğunu o yüzden o alana yöneldiğini söyleyivermiş; pek mütevazı, çehresinde ışıl ışıl o tebessüm…
1926 İzmir doğumlu Dilhan Eryurt “Kızım, oku, kendini yetiştir ve memleketin için bir şeyler yap.” diyen bir babanın kızı… Henüz yeni sayılabilecek bir bilim dalı olan astrofiziğin ülkemizdeki öncülerinden.
Uluslar arası astrofizik araştırmalarına da katılan Eryurt, aynı zamanda Ay’a seyahat projesine de katkıda bulunan bilim insanları arasında. Ankara Kız Lisesi’ni takdirname ile bitirdiği yıl ilk ödülünü alır. Bu ödül, dönemin Milli Eğitim Bakanı olan Hasan Ali Yücel’in verdiği Nutuk kitabıdır.
Daha sonra alacağı sayısız uluslar arası ödülün arasında hep evvela bunu anımsayıp, söyleyecektir. Matematiğe ilgisi olduğu için İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’ne burslu olarak girer. Astronominin ülkemizde yeni yeni gelişmeye başladığı, yardımcı ders olarak okutulduğu yıllar…
Daha okula girer girmez ablasına “Günün birinde Ay’dan arsa alacağım ” diyecek kadar fikren ve kalben zamanın ötesinde… Üniversiteyi bitirdikten sonra, Ankara Üniversitesi’nde astronomi bölümünde kadro olmadığı için burada iki yıla yakın bir süre ücret almadan çalışır.
1953’te ABD’ye gider ve Michigan Üniversitesi’nde hem lisansüstü öğrenimi görür hem de araştırma görevlisi olarak çalışır. Ülkesine dönüşünde Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda asistanlığa başlar. 1959’da Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından verilen bir burs ile iki yıllığına Kanada’ya gönderilir ve burada Deep River Atom Enerjisi Laboratuvarı’nda Prof. Dr. Cameron’la çalışmaya başlar.
Eryurt bu dönemde yıldızların evrimi ve yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazar. Daha sonraki yıllarda da Indiana Üniversitesi’nde ve ardından da NASA’nın New York’taki Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışır; Eryurt enstitüde çalışan tek kadın astronomdur. 1961’de NASA tarafından kurulan bu enstitüde uzay uçuşlarıyla ilgili kuramsal araştırmalar yapılmaktadır.
Goddard Enstitüsü’nde Prof. Cameron ile birlikte Güneş’in yapısı, evrimi ve Güneş’ten gelen nötrinoların hesaplanması üzerine araştırmalar yapar. Bu çalışmalarının sonucunda çok önemli yeni sonuçlara ulaşılır. Daha önceki görüşlerin tersine, Güneş’in ilk dönemlerinde şimdikinden daha parlak olduğu kanıtlanır.
Yeni bilgiler, Ay yolculuğuna çıkacak astronotları da ilgilendirmektedir. Dilhan Eryurt’a, NASA tarafından 1969 yılında Ay’a ilk iniş için yaptığı başarılı katkılar nedeniyle Apollo Başarı Ödülü (Apollo Achievement Award) verilir.
Eryurt, Goddard Enstitüsü’nde daha sonra yabancılara pek tanınmayan bir ayrıcalıkla, kıdemli araştırmacı statüsüyle görev yapar. NASA’daki bilimsel araştırmalarını sürdürür, dönüşünde ODTÜ Fizik Bölümü’nde Astrofizik Anabilim Dalı’nı kurar.
Prof. Eryurt, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Projesi’nin ortaya çıkışında da önemli katkılarda bulunur. TÜBİTAK Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü’ne layık görülür. Dilhan Eryurt, tez, rapor, bildiri, kitap bölümü ve makale olarak, 1956 ile 2009 yılları arasında yayımlanmış 46’sı İngilizce, 13’ü Türkçe 59 yayına imza atar.
Yıldızların evriminde kütlelerinin etkisi konusunda A.G.W. Cameron ile birlikte 1967’de yazdıkları makale astrofizikte çok sayıda atıf alır. Ünlü ABD’li astronom, astrobiyolog ve popüler bilim yazarı Carl Sagan da 1972 yılında Nature dergisinde yayımlanan bir yazısında Dilhan Eryurt’un bu makalesine atıfta bulunur.
Dilhan Eryurt, zarafeti adanmışlığında, ışıltısı evrenin ve matematiğin ihtişamına denk… 13 Eylül 2012’de Ankara’da sonsuzluğa merhaba der. Gökyüzünü adımlayıp, elini yıldızlara değdirir gibi usulca…
Aydan Gündüz
