Zamandan ve takvimden ibaret bir yerde, o kapının önünde beklemek; bekleyip saymak; sondan, geriye… Eski yılbaşı kutlamaları nasıldı?
She and Girls Dergisi, Moda Dergisi, Alışveriş Dergisi.
Instagram Hesabımız
Yılbaşının aslında tüm dünya insanları tarafından kutlanmasında belirleyici unsur tüm milletler için 31 Aralık’ın yılın son günü oluşudur. Bu da Milâdî takvimden ileri gelir.
Türkiye’de de 31 Aralık yılbaşı kutlamalarının başlangıcı ise, yeni saat ve takvim uygulamasına geçişle doğrudan ilgilidir. Bilindiği gibi Osmanlı İmparatorluğu döneminde Hicrî ve Rûmî takvim kullanılmaktaydı. Türkiye’de resmî olmayan ilk yılbaşı eğlenceleri ise Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tanzimat Dönemi’nde başlar.
İstanbul’daki İngiliz sefiri Haliç’te bulunan bir gemide, 1829 yılında bir yılbaşı balosu verir ve bazı Osmanlı devlet adamları da bu baloya katılır. Sultan Abdülmecid’in de, 1856 senesinde Fransız sefiri tarafından düzenlenen yılbaşı balosuna katıldığı bilinmektedir. Taha Toros, batılı anlamda yılbaşı kutlamalarının, İstanbul, Selânik ve İzmir’de başladığını söyler:
“Yenilik limanlardan girer, sözü doğrudur. Selânik, İzmir ve İstanbul’daki gayrı müslimler, yeni yılın gelişini, batıda olduğu gibi kutlarlardı. Türkler’in yılbaşına eğilimleri ise, Tanzimat’tan sonra ve özellikle Kırım Savaşı sırasında olmuştur. Padişahlarımız, zaman zaman, İngiliz ve Fransız sefarethânelerindeki eğlencelere katılıyorlardı.
Hâriciye mensuplarımız da, yılbaşlarında bazı Frenk ailelerin tertiplediği balolara katılmışlardır. Türkiye’de yılbaşının aydın kesimce kutlanması, meşrutiyet inkılâbıyla başlar ve bunda Jön Türkler’in büyük rolü vardır.”
Padişahlar ve üst düzey devlet adamları her ne kadar bu balolara katılsalar da, kesinlikle eşlerini yanlarında götürmemişlerdir. Bunun nedeni, padişahın aynı zamanda halife oluşudur. Bu da yılbaşı kutlamanın Hıristiyanlar’a özgü bir âdet olarak kabul gördüğünün göstergesidir. Sultan Abdülhamid’in kızı Ayşe Osmanoğlu’ anılarında sarayda tanık olduğu yılbaşı kutlamalarından ayrıntılı şekilde bahseder:
“Muharremin birinci günü yılbaşı sayılırdı. Saraya her taraftan birçok kimse geldiği gibi, vükelâ dahi gelir, tebrik ederlerdi. Başmabeyincinin dairesinde bir masa üzerine tabaklar içinde lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş çeyrekler, kuruşlar konulur; her gelen rütbe, mevki ve değerlerine göre, bendegân da ‘Muharremiyelik’ ve ‘yıl bereketi’ diye bunlardan alırdı.
Haremde dahi lira çeyreği yirmi yedilikler ve gümüş kuruşlar dağıtılırdı. Biz de kendi bendegânımıza verirdik. Yılbaşının başka bir hususiyeti yoktu. Kadınlar arasında yeni bir elbise giymek uğurlu sayılırdı. Yeni bir şey mutlaka giyilirdi.”
Saraydaki tebrikleşmenin ve bahşişlerin dağıtılmasının ardından hicri yılbaşı kutlamalarına ait bir diğer ritüel de çeşitli şairler tarafından padişaha takdim edilen şiirlerdi. Birçok şair tarafından yazılan bu tebrik şiirleri, Osmanlı basınında da geniş yer tutardı. Yılbaşında çıkan gazeteler, bu şiirlere ve padişahın yeni yılını kutlayan resmi mesajlara yer verirlerdi.
Yılbaşını kadın ve erkeğin beraber kutladığı ilk mekân ise, İstanbul’da bir gece kulübüdür ve burası da Enver Paşa tarafından açılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Müslüman halk arasında erkek-kadın birlikte eğlenme, ancak Cumhuriyet’e yakın tarihlerde, o da yılbaşı eğlenceleri sayesinde yerleşebilecektir.
Batı tarzı eğlence anlayışının, uygulamaya dönük ilk türlerinden biri olan yılbaşı eğlenceleri, Cumhuriyet’in ilk yıllarında, gerçekten büyük bir anlam taşıyordu. Bu olay, kılık kıyafetten, bakış açısına kadar, bir dizi modernizmi beraberinde getirmişti. Bu balolarda dans ve müzik vardır; yani kadın, erkek birarada olunur, birlikte eğlenilir…
Cumhuriyet Bayramı için olsun, bir okulun mezuniyet balosu ya da bir derneğin, bir hayır kurumunun balosu olsun; kutlama kadın-erkek birlikte yapılır. Kadın-erkek birlikte eğlenmek ve eğlencenin çeşitlenip kitleselleşmesi, Cumhuriyet rejiminin çağdaşlaşma projesinin getirdiği çok önemli iki değişikliktir.
Bu anlamda Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde yeni yıla girişi kutlamak maksadıyla çok kısıtlı bir şekilde başlayan kadınla erkeğin beraber eğlenmesi olgusu, Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen bir dizi reformla toplumdaki yerini iyice sağlamlaştırır. Başka bir deyişle Osmanlı dönemindeki haremlik-selamlık eğlenme şekli, Cumhuriyet’in kabulü ile sona erer.
Kaynak
Petek ERSOY /CUMHURİYET DÖNEMİNDE YILBAŞI KUTLAMALARI ÜZERİNE HALKBİLİMSEL BİR İNCELEME
Aydan Gündüz
Eski yılbaşı kutlamaları nasıldı?
She and Girls Aralık 2020 Sayısı Gençlik Dergisi Girls Hediyesiyle Dergiliklerde
